Σε14 ενότητες όλα όσα θεμελιώδη πρέπει να γνωρίζουμε για το Ασφαλιστικό μας σύστημα: οι δυσλειτουργίες και τα αίτια της κατάρρευσης, η ιστορική εξέλιξη των βασικών μεγεθών από το 1995, τα σημερινά οικονομικά και δημογραφικά στοιχεία, οι μελλοντικοί κίνδυνοι, η σύγκριση με άλλες χώρες. Η παρουσίαση δεν υπεισέρχεται σε εξαντλητικές τεχνικές λεπτομέρειες. Στόχος είναι η αξιόπιστη ενημέρωση του μη ειδικού αναγνώστη, με τρόπο εύληπτο και ευσύνοπτο. Όχι μόνον επειδή δεν νοείται αξιόπιστη γνώμη χωρίς γνώση. Κυρίως επειδή η αντίληψη της κοινής γνώμης για το Ασφαλιστικό περιέχει σύγχυση, ανακρίβειες, δράκους και Αη-Γιώργηδες. Και καθώς προσγειωνόμαστε τώρα στον νέο κόσμο χωρίς δανεικά, η γνώση της πραγματικότητας είναι απαραίτητη για να αναλάβουμε, πολίτες και πολιτικοί, την ευθύνη που μας αναλογεί και για το παρελθόν και για το μέλλον που χτίζεται σήμερα.
1. Ο διανεμητικός χαρακτήρας του Ασφαλιστικού συστήματος
Το ελληνικό Ασφαλιστικό σύστημα είναι διανεμητικό. Ονομάζεται έτσι, επειδή οι εργαζόμενοι «διανέμουν» μέρος του εισοδήματός τους σε προηγούμενες γενιές. Οι σημερινοί εργαζόμενοι καταβάλλουν εισφορές που χρησιμοποιούνται από τα Ταμεία για να καταβληθούν οι συντάξεις στους υφιστάμενους συνταξιούχους. Κρίσιμη παράμετρος στη λειτουργία του διανεμητικού συστήματος είναι η αναλογία εργαζόμενων-συνταξιούχων. Ειδικότερα, όταν η αναλογία εργαζόμενων-συνταξιούχων είναι υψηλή, το διανεμητικό σύστημα μπορεί να είναι πολύ γενναιόδωρο, καθώς υπάρχουν πολλοί που εισφέρουν (εργαζόμενοι) και λίγοι που λαμβάνουν (συνταξιούχοι). Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται η καθοδική πορεία που είχε η αναλογία εργαζομένων-συνταξιούχων από το 1975 έως το 2009.
Κατά συνέπεια απαιτούνται προσαρμογές:
ΑΥΞΗΣΗ ΟΡΙΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΟΧΩΝ =>
ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΣΗΣ =>
ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ.
Οι προσαρμογές είναι αναγκαίες και αναπόφευκτες. Ούτε ήταν, ούτε είναι ζήτημα πολιτικής επιλογής. Είναι μονόδρομος με αναγκαστική πορεία προς τα μπρος. Το ότι επιβάλλεται έξωθεν δεν σηματοδοτεί παρά την ατολμία, αδράνεια και αναβλητικότητα που χαρακτηρίζει συχνά την ελληνική πολιτική.
2. Η γενναιοδωρία πριν από την κρίση
Στην Ελλάδα το Ασφαλιστικό σύστημα αγνόησε την επιδείνωση της αναλογίας εργαζομένων-συνταξιούχων και συνέχισε να χορηγεί πολύ υψηλές συντάξεις. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το 2009 η Ελλάδα είχε το υψηλότερο ποσοστό αναπλήρωσης, δηλαδή το πιο γενναιόδωρο σύστημα και από τις 30 χώρες του ΟΟΣΑ. Ως ποσοστό αναπλήρωσης ορίζεται το ποσοστό του εισοδήματος των εργαζομένων που «αναπληρώνεται», καταβάλλεται ως σύνταξη όταν συνταξιοδοτούνται. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί, το 2009 η Ελλάδα καταλάμβανε την 1ηθέση στη σχετική κατάταξη.
Ξοδεύοντας πολλά για συντάξεις χωρίς αντίστοιχη παραγωγική βάση να υποστηρίζει τη δαπάνη με εισφορές, μοιραία τα Ασφαλιστικά Ταμεία μετατράπηκαν σε μηχανισμούς παραγωγής ελλειμμάτων και στηρίζονταν στη βοήθεια του κράτους για να εξυπηρετούν τις ταμειακές τους υποχρεώσεις προς τους συνταξιούχους.
3. Τα ελλείμματα των Ταμείων και το Δημόσιο Χρέος
Με λίγους εργαζόμενους και πολύ γενναιόδωρο σύστημα, τα Ταμεία ήταν ελλειμματικά. Για να καταβληθούν οι συντάξεις, το κράτος συνεισέφερε ολοένα και μεγαλύτερα ποσά στα Ταμεία (επιχορηγήσεις, κοινωνικοί και αποδιδόμενοι πόροι). Το 2000 η επιχορήγηση του κράτους προς τα Ταμεία ήταν 4,8 δισ. (3,3% του ΑΕΠ). Το 2009 ήταν 17 δισ. (7,2% του ΑΕΠ).
Η επιχορήγηση των Ασφαλιστικών Ταμείων απαιτούσε συνεχή αιμορραγία του Κρατικού Προϋπολογισμού. Μόνο τη 10ετία 2000-2009, ο Κρατικός Προϋπολογισμός πρόσφερε στα Ταμεία 98 δισ., ποσό που αντιστοιχεί στο 61% της αύξησης του δημόσιου χρέους την ίδια περίοδο. Για τη 15ετία 2000-2014, το ποσό της επιχορήγησης των Ταμείων ανέρχεται σε 169 δισ. Περισσότερο από το μισό δημόσιο χρέος!
ΠΗΓΗ:Τα στοιχεία για τις επιχορηγήσεις προέρχονται από τοΥπουργείο Οικονομικών(Έχουν αφαιρεθεί οι δαπάνες για ΟΑΕΔ, ΕΟΠΠΥ, ΟΠΑΔ)
5. Παρά τις περικοπές η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε!
Αποτελεί παράδοξο το γεγονός πως, παρά τις σημαντικές μειώσεις των συντάξεων την περίοδο της κρίσης, η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε!
Με το ξέσπασμα της κρίσης χρέους η Ελλάδα μπήκε σε πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Στα πλαίσια του προγράμματος (Μνημόνια) έγιναν τεράστιες περικοπές σε μεγάλες ομάδες συνταξιούχων.(Π. Τήνιος).
Μέχρι και το 2012, παρά τις περικοπές, η δαπάνη αυξανόταν. Πέντε χρόνια μνημονιακών περικοπών μείωσαν τη δαπάνη μόνο κατά 6% (2009 vs 2014).
Το 2014 η συνταξιοδοτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 2 δισ. ή 7% σε σύγκριση με το 2007, την τελευταία χρονιά ανάπτυξης πριν η χώρα μπει στον φαύλο κύκλο της ύφεσης! Στο ίδιο διάστημα το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 24%.
Δύο ήταν κυρίως οι λόγοι που, παρά τις δραστικές περικοπές, η συνταξιοδοτική δαπάνη δεν μειώθηκε:
ΠΗΓΗ:Eurostat
7. Το Παράδοξο των Πρόωρων Συντάξεων
Τα πλήθος των συνταξιούχων αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της κρίσης, καθώς πολλοί ασφαλισμένοι χρησιμοποίησαν τα «παραθυράκια» του συστήματος για να αποχωρήσουν πρόωρα.
Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται το ύψος των συντάξεων γήρατος και το πλήθος των δικαιούχων ανά ηλικιακό εύρος. (Συντάξεις γήρατος ονομάζονται οι συντάξεις που αποδίδονται σε δικαιούχους οι οποίοι συμπλήρωσαν τα προβλεπόμενα όρια ηλικίας και αποχώρησαν από την εργασία τους.) Σε αντιδιαστολή με τις αναπηρικές συντάξεις και τις συντάξεις θανάτου/χηρείας, οι συντάξεις γήρατος κατά κανόνα αφορούν πολίτες σχετικά προχωρημένης ηλικίας. Ωστόσο- φαίνεται και στο διάγραμμα – υπάρχουν πολλοί δικαιούχοι μέσης ηλικίας που λαμβάνουν συντάξεις γήρατος.
Αναλογιστικά προβλέπεται χαμηλότερη σύνταξη σ’ εκείνους που συνταξιοδοτούνται σε νεαρότερη ηλικία, επειδή τη λαμβάνουν για περισσότερα χρόνια. Ένας εργαζόμενος που αποχωρεί στα 55 αναλογιστικά δικαιούται πολύ χαμηλότερη σύνταξη από έναν εργαζόμενο που αποχωρεί στα 65 ακόμα και αν έχουν καταβάλλει τις ίδιες εισφορές. Γι’ αυτό θα περίμενε κανείς πως οι 50άρηδες συνταξιούχοι λαμβάνουν κατά μ.ο. σημαντικά χαμηλότερες συντάξεις από τους 60άρηδες συνταξιούχους κι ακόμα μικρότερες από εκείνες των 65άρηδων. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στην πράξη, όπως φαίνεται στο διάγραμμα. Το σύστημα ήταν ακραία και προκλητικά γενναιόδωρο για εκείνους που αποχωρούσαν πρόωρα.
Οπως φαίνεται στο διάγραμα που ακολουθεί οι συνταξιούχοι κάτω των 65 λαμβάνουν σημαντικά υψηλότερες συντάξεις από τους συνταξιούχους άνω των 65 ετών! Αυτό συμβαίνει γιατί οι πιο προνομιούχες ομάδες της κοινωνίας που είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν καλύτερη σύνταξη, είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν και ευνοϊκότερους όρους –μικρότερη ηλικία- αποχώρησης. Έχοντας μεγάλο πλήθος νέων σε ηλικία συνταξιούχων και με σχετικά υψηλές συντάξεις, το ασφαλιστικό σύστημα καταβάλλει 6,9 δισ. για συντάξεις γήρατος σε δικαιούχους κάτω των 65 (30% της συνολικής δαπάνης). Αυτό είναι πολύ σημαντικό βάρος και δυσανάλογο του χαρακτήρα εξαίρεσης που υποτίθεται πως έχουν οι συνταξιοδοτήσεις γήρατος πριν τα 65. Η δυνατότητα που δόθηκε σε πολλές ομάδες ασφαλισμένων να αποχωρούν πρόωρα εξασφαλίζοντας υψηλότατες συντάξεις είχε και έχει βαρύτατες συνέπειες στα οικονομικά των Ταμείων.
ΠΗΓΗ:Ενιαίο Σύστημα Ελέγχου Πληρωμών Συντάξεων –Ήλιος – Στοιχεία Μαρτίου 2015
8. Οι συντάξεις του Δημοσίου
Οι συντάξεις του Δημοσίου απεικονίζουν σε υπερθετικό βαθμό τα προβλήματα του Ασφαλιστικού
Το 2014 η δαπάνη για συντάξεις του Δημοσίου ήταν 19% (6,1 δισ.) υψηλότερη σε σχέση με το 2007 (5,1 δισ. €). Την ίδια στιγμή το ΑΕΠ της χώρας υποχώρησε κατά ¼! Το 2014 δαπανήσαμε το 3,4% του ΑΕΠ για συντάξεις του Δημοσίου, ενώ το 2007 η σχετική δαπάνη ανερχόταν μόλις στο 2,2% του ΑΕΠ.
Με έτος αναφοράς το 2007- τελευταία χρονιά ανάπτυξης, πριν η ελληνική οικονομία μπει στη δίνη της κρίσης – προκύπτει πως η μείωση της ετήσιας δαπάνης ανά συνταξιούχο δημοσίου ήταν περιορισμένη παρά τις μεγάλες μειώσεις στις συντάξεις.
Μεγάλο μέρος των μειώσεων μετά το 2010 αντιστάθμισαν τις μεγάλες αυξήσεις που δόθηκαν το 2008-2009 (+19%). Τελικά όμως η κατά κεφαλήν δαπάνη για συντάξεις στο Δημόσιο το 2014 ήταν μειωμένη μόλις κατά 4% σε σχέση με το 2007!
9. Δαπανούμε για συντάξεις το υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ στην Ευρώπη
Ακούγεται οξύμωρο, αλλά το 2012, μετά από τόσες μειώσεις στις συντάξεις, η χώρα μας δαπάνησε για συντάξεις το 17,7% του ΑΕΠ και είχε το πιο «δαπανηρό» συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ευρώπη!
ΠΗΓΗ:Eurostat
Είναι κρίσιμο να αντιληφθούμε πως η πρωτιά της χώρας στο ύψος της συνταξιοδοτικής δαπάνης δενμπορεί να αποδοθεί στην υψηλή ανεργία ή εισφοροδιαφυγή. Αν είχαμε μικρότερη ανεργία και περισσότερες εισφορές, τα Ταμεία θα είχαν αυξημένα έσοδα και θα μειώνονταν οι απαραίτητες επιχορηγήσεις από τον Προϋπολογισμό. Η τελική δαπάνη όμως θα παρέμενε ίδια και σε απόλυτα νούμερα και σε ποσοστά του ΑΕΠ. Γιατί η δαπάνη δεν εξαρτάται παρά μόνον από το ύψος των συντάξεων και τον αριθμό των συνταξιούχων.
Ο δείκτης συνταξιοδοτική δαπάνη ως % του ΑΕΠ είναι πολύ σημαντικός γιατί συμπυκνώνει πληροφορίες για την επιβάρυνση των πολιτών από τη δαπάνη για συντάξεις (κατά κεφαλήν δαπάνη για συντάξεις ανά χώρα), σε σχέση με τις οικονομικές δυνατότητες των πολιτών (κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά χώρα). Έτσι π.χ. η Ελλάδα το 2012 ξόδευε περισσότερα €/ανά κάτοικο για συντάξεις από την Ισπανία, μια χώρα με σημαντικά υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από την Ελλάδα.
protagon.gr